အစုိးရသစ္လက္ထက္ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲမႈမ်ဳိးစုံကုိ အေကာင္အထည္ေဖာ္ေနရာမွာ ႏိုင္ငံေရး၊ စီးပြါးေရး၊ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးႏွင့္ ပုဂၢလိကက႑ တုိးတက္ဖြံ႕ၿဖဳိးမႈအစရွိတဲ့မ႑ဳိင္ေလးရပ္အေပၚအေျခခံၿပီးေဆာင္
႐ြက္လ်က္ရွိပါတယ္။ဒီလုိတစ္ဖက္ကေဆာင္႐ြက္ေနၿပီးမျဖစ္မေနလုပ္ရမယ့္ကိစၥတစ္ရပ္ကေတာ့လက္ေတြ႕က်တဲ့ ပညာေရးျပဳျပင္ ေျပာင္းလဲမႈပဲျဖစ္ပါတယ္။

ပညာေရးျပဳျပင္ေျပာင္းလဲမႈကုိ တာဝန္ယူဖုိ႔ ျပည္ေထာင္စုဝန္ႀကီးတစ္ဦးကုိ ဦးေဆာင္ေစၿပီး ဝန္ႀကီးဌာနေပါင္းစုံ၊ တကၠသုိလ္ေတြကုိ စီမံအုပ္ခ်ဳပ္ေပးေနတဲ့ဦးစီးဌာနက ညႊန္ၾကားေရးမွဴးခ်ဳပ္မ်ား၊တကၠသုိလ္အသီသီးက ပါေမာကၡခ်ဳပ္မ်ား၊ ဆရာဆရာမမ်ား အေျခခံပညာေရးမွာ တာဝန္ယူေနတဲ့ တာဝန္ယူခဲ့တဲ့သူေတြ စုေပါင္းၿပီး ေဆြးေႏြးၾက၊ တုိင္ပင္လ်က္ရွိတာကုိ ေတြ႕ရွိရပါတယ္။

ပညာေရးျပဳျပင္ေျပာင္လဲမႈဟာ အမွန္ေတာ့ ျမန္မာႏိုင္ငံ လူဦးေရသန္း-၆၀ ေက်ာ္ လူတုိင္းနဲ႔ပတ္သက္ေနတာျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္လည္း သတင္းစာေတြ၊ ဂ်ာနယ္ေတြအထဲမွာ ပညာေရးျပဳျပင္ေျပာင္းလဲမႈနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး ပံုစံအမ်ဳိးမ်ဳိးနဲ႔ေရးသားၾက၊ ေဆြးေႏြးၾက၊ ေဝဖန္ေနၾကတာ ေတြ႕ျမင္ရပါတယ္။ အခုလုိ စိတ္ပါဝင္စားစြာ ေဆြးေႏြးေနၾကတာကုိ ကြၽန္ေတာ္က ႀကိဳဆုိပါတယ္။ ပညာေရးဟာ အမွန္ေတာ့ ျပည္သူျပည္သားတုိင္းနဲ႔ဆုိင္တဲ့ကိစၥ ျဖစ္ပါတယ္။ တာဝန္ရွိတဲ့ ဝန္ႀကီးဌာနသာမက ဆရာ ဆရာမမ်ား၊ ေက်ာင္းသား ေက်ာင္းသူမ်ား၊မိဘမ်ား၊လုပ္ငန္းရွင္မ်ားအားလုံးနဲ႔ ပတ္သတ္ေနပါတယ္။

ပညာေရးျပဳျပင္ေျပာင္းလဲမႈနဲ ့ပတ္သတ္လာရင္ ကြၽန္ေတာ္သတိထားမိတာက တကၠသုိလ္ပညာေရးကုိ ပုိၿပီးဂ႐ုျပဳေနၾကတာ ေတြ႕ျမင္ရပါတယ္။ တကၠသုိလ္ေတြကုိ ဘယ္လုိ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲသင့္သလဲ ဆုိတာကိုလည္း တုိင္ပင္ေဆြးေႏြးၾကတယ္။ တကၠသုိလ္ပညာေရးနဲ႔ ပတ္သတ္ၿပီး လူေျပာမ်ားတဲ့ကိစၥတစ္ခုက တကၠသုိလ္မ်ား ကုိယ္ပုိင္ လြတ္လပ္စြာရပ္တည္ႏိုင္မႈ (Autonomy) ပဲျဖစ္တယ္။ ဒီအေၾကာင္းကုိ အမ်ဳိးမ်ဳိး အဖုံဖုံေျပာၾကတယ္။

တကၠသုိလ္ေတြကို ကုိယ္ပုိင္လြတ္လပ္ခြင့္ေပးလုိက္ရင္ တကၠသိုလ္နဲ႔ပတ္သတ္ၿပီး ျပႆနာေတြအားလုံး ပယ္ပ်က္သြားမယ္လုိ႔ထင္ေနၾကတယ္။ ဒါကို (Magic Bullet) တန္ခိုးႀကီးတဲ့ က်ည္ဆန္လုိ႔ ေခၚေဝၚသမုတ္ၾကတယ္။ လြယ္လြယ္ေျပာရရင္ က်ည္ဆန္ တစ္ေတာင့္နဲ႔ လုိတဲ့ပစ္မွတ္ကို ထိေအာင္ပစ္ႏုိင္တဲ့သေဘာ။ အမွန္ေတာ့တကၠသုိလ္ပညာေရး စနစ္တစ္ခုလုံးကုိ လက္ေတြ႕က်က် ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲႏုိင္ဖုိ႔ အခ်က္တစ္ခ်က္တည္း စဥ္းစားလုိ႔မျဖစ္ပါဘူး။ ဘက္စုံ၊ ေထာင့္စုံ စဥ္းစားႏုိင္စြမ္းရွိဖုိ႔လုိပါတယ္။

တကၠသုိလ္ေတြ လြတ္လပ္စြာရပ္တည္မႈဟာ အေရးႀကီးတဲ့ကိစၥတစ္ခုျဖစ္တာကိုေတာ့ ျငင္းလုိ႔မရပါဘူး။ ႏုိင္ငံျခားတကၠသုိလ္ေတြ အားလုံးလုိလုိ အခုလုိပဲ လြတ္လပ္စြာ ရပ္တည္ေနတာေတြ႕ရပါတယ္။ ဥပမာ-တစ္ကမာၻလုံးမွာ တကၠသုိလ္ပညာေရးစနစ္နဲ႔ ပတ္သတ္ၿပီး နံပါတ္တစ္ေနရာမွာ ရပ္တည္ေနတဲ့ အေမရိကန္ႏုိင္ငံက တကၠသုိလ္ေတြျဖစ္ပါတယ္။ သူတုိ႔ရဲ႕တကၠသုိလ္ေတြကုိ အမ်ဳိးအစားအေနနဲ႔ ႏွစ္မ်ဳိးခြဲျခားႏိုိင္ပါတယ္။ တစ္မ်ဳိးက ျပည္နယ္တကၠသုိလ္မ်ား (State Universities) ျဖစ္ၿပီး ေနာင္တစ္မ်ိဳးက ပုဂၢလိကတကၠသုိလ္မ်ား (Private Universities) ျဖစ္တယ္။

ျပည္နယ္တကၠသိုလ္ေတြကုိ သက္ဆုိင္ရာ ျပည္နယ္အစုိးရက အေထာက္အပံ့ေပးေပမယ့္ တကၠသုိလ္ရဲ႕ စီမံအုပ္ခ်ဳပ္မႈကုိ လြတ္လပ္စြာအုပ္ခ်ဳပ္ဖုိ႔ ခြင့္ျပဳထားပါတယ္။ ပုဂၢလိက တကၠသုိလ္ေတြကေတာ့ ေျပာစရာမလုိပါဘူး။ ကုိယ္ပုိင္အုပ္ခ်ဳပ္ခြင့္ အျပည့္အဝ ေပးထားၿပီးသားျဖစ္တယ္။

အဂၤလန္ႏုိင္ငံမွာလည္း အေျခအေနက ဒီအတိုင္းပဲျဖစ္ပါတယ္။ နာမည္ႀကီးတဲ့ Oxford တကၠသုိလ္၊ Cambridge တကၠသုိလ္ေတြဟာ ကုိယ္ပုိင္အုပ္ခ်ဳပ္တဲ့စနစ္ကုိ က်င့္သုံးေနတာျဖစ္တယ္။ျမန္မာျပည္မွာလည္း တစ္ခ်ိန္က ရန္ကုန္တကၠသုိလ္တုိ႔ မႏၲေလးတကၠသုိလ္တုိ႔မွာ ကုိယ္ပုိင္အုပ္ခ်ဳပ္ခြင့္ အခြင့္အေရးေတြ ေပးခဲ့တာ ေတြ႕ရပါတယ္။ ရန္ကုန္တကၠသုိလ္မွာ အႀကီးဆုံးရာထူးက အဓိပတိျဖစ္ၿပီး ႏုိင္ငံေတာ္ရဲ႕ေခါင္းေဆာင္လုပ္သူက အဓိပတိတာဝန္ယူခဲ့ၾကတာ ေတြ႕ရပါတယ္။ ပညာေရးနယ္ပယ္ကလာတဲ့သူအဖုိ႔ အျမင့္ဆုံးရာထူးတာဝန္က Vice-Chan-cellor (ဒုတိယအဓိပတိ) ျဖစ္ပါတယ္။

တကၠသုိလ္ေတြ ကုိယ္ပုိင္လြတ္လပ္ခြင့္နဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး စဥ္းစားတဲ့အခါ လက္ရွိအေနအထားကုိ သံုးသပ္ဖုိ႔ အေရးႀကီးလွပါတယ္။ တကၠသုိလ္ေတြမွာ အနိမ့္ဆုံးအဆင့္က သင္ၾကားေရးပုိင္းမွာ နည္းျပဆရာ ဆရာမရာထူး ျဖစ္ပါတယ္။ နည္းျပ ကေန လက္ေထာက္ကထိက၊ လက္ေထာက္ကထိက ကေန ကထိက၊ကထိက ကေန တြဲဖက္ပါေမာကၡ၊ စသည္ျဖင့္ တစ္ဆင့္ၿပီးတစ္ဆင့္ ရာထူးေတြတက္ခဲ့ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ သင္ၾကား ေရးေလာကမွာ အျမင့္ဆံုးရာထူးက ပါေမာကၡ၊ ဌာနမွဴးျဖစ္တယ္။

အခုလုိ ရာထူးေတြ တစ္ဆင့္ၿပီးတစ္ဆင့္တက္တာဟာ ဆရာ ဆရာမတစ္ဦးခ်င္းရဲ႕ ပညာအရည္အခ်င္း၊ လုပ္သက္အေပၚ အေျခခံတာျဖစ္ပါတယ္။ ပါေမာကၡ၊ ဌာနမွဴးတစ္ေယာက္ဟာ မိမိဌာနတစ္ခုလုံးရဲ႕ စီမံအုပ္ခ်ဳပ္မႈတာဝန္ကုိ ယူရပါတယ္။ ပါေမာကၡတစ္ဦးအတြက္ တက္လမ္းအေနနဲ႔ စဥ္းစားရင္ ဒုတိယပါေမာကၡခ်ဳပ္၊ ဒီကတစ္ဆင့္ ပါေမာကၡခ်ဳပ္ဆိုၿပီး ရာထူးႏွစ္ဆင့္ က်န္ေသးတာ ေတြ႕ရပါတယ္။ တကၠသုိလ္မွာ တာဝန္ယူတဲ့ဆရာ ဆရာမတစ္ဦးမွာ အဓိကတာဝန္သုံးရပ္ရွိပါတယ္။ ပထမတာဝန္က သင္ၾကားေရးတာဝန္၊ ဒုတိယတာဝန္က သုေတသန၊ တတိယအလုပ္ကေတာ့ စာအုပ္စာတမ္း ျပဳစုျခင္းပဲျဖစ္ပါတယ္။ တကၠသုိလ္ဆရာ ဆရာမတစ္ဦးရဲ႕အရည္အေသြးကုိ ဒီတာဝန္သုံးရပ္ဆုိတဲ့ ေပတံနဲ႔တုိင္းတာပါတယ္။

ပါေမာကၡတစ္ဦး အခုလုိတာဝန္သုံးရပ္ကုိ ထူးထူးခြၽန္ခြၽန္ တာဝန္ယူႏိုင္ခဲ့ရင္ ပါေမာကၡခ်ဳပ္ရာထူးကုိ တက္လွမ္းႏုိင္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ပါေမာကၡခ်ဳပ္ျဖစ္တဲ့ အခ်ိန္ကစၿပီး ေစာေစာကေျပာတဲ့ တာဝန္သုံးရပ္ကုိ လုံးဝထမ္းေဆာင္ႏုိင္ျခင္း မရွိေတာ့ပါဘူး။

စာလည္းမသင္ႏုိင္သလုိ သုေတသနေတြလည္း မလုပ္ႏုိင္ေတာ့ပါဘူး။ စာတမ္း ျပဳစုမႈ၊ စာအုပ္ေရးသားမႈေတြကုိလည္း မလုပ္ႏုိင္ေတာ့ပါဘူး။ ဒါေၾကာင့္ အခုလုိ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးတာဝန္ကို ယူလုိတဲ့သူေတြမရွိၾကဘူး။ဒါေၾကာင့္လည္း ပါေမာကၡခ်ဳပ္ တာဝန္ယူမယ့္သူကုိ မဲနဲ႔ေ႐ြးခ်ယ္ၾကတယ္။ ဒါက ႏုိင္ငံျခားတကၠသုိလ္ေတြမွာ က်င့္သုံးေနတဲ့ အေနအထားကို တင္ျပျခင္းျဖစ္ပါတယ္။ ဘယ္သူမွလုပ္ခ်င္တဲ့အလုပ္မဟုတ္ဘူး။မိမိလုပ္ရမယ့္ တာဝန္သုံးရပ္ကုိ မလုပ္ႏိုင္ဘဲ အုပ္ခ်ဳပ္မႈတာဝန္ေတြနဲ႔ပိေနတာကုိ မလုိလားၾကဘူး။

ကြၽန္ေတာ္တုိ႔ႏိုင္ငံမွာေတာ့ အဲဒီလုိမဟုတ္ဘဲ ပါေမာကၡခ်ဳပ္ရာထူူးကုိ မက္ေမာၾကတယ္။ ဒီရာထူးရၿပီး တြဲဖက္လာတဲ့ မက္လုံးေတြကုိ ႏွစ္သက္ၾကတယ္။ ကုိယ္လုပ္ခ်င္တဲ့ စာသင္ၾကားေရး၊ သုေတသန၊ စာေရးသားမႈအလုပ္ေတြကို စြန္႔လႊတ္ခဲ့ၾကတယ္။ ဒါေၾကာင့္တကၠသုိလ္ေတြ လြတ္လပ္စြာ ရပ္တည္မႈကို စဥ္းစားတဲ့ေနရာမွာ တကၠသုိလ္ ဆရာ ဆရာမမ်ားကုိ ခ်ီးေျမႇာက္ပုံ၊ အသိအမွတ္ျပဳပုံကုိ ျပန္လည္သုံးသပ္ရမွာျဖစ္တယ္။ ဆရာ ဆရာမငယ္ေတြ လုပ္ခ်င္၊ ကုိင္ခ်င္စိတ္ေတြရွိေအာင္ ဘယ္လုိအားေပးရမလဲဆုိတာကို စဥ္းစားရမွာျဖစ္တယ္။

အမွန္ေတာ့ တကၠသုိလ္ေတြ လြတ္လပ္စြာရပ္တည္ႏုိင္ဖုိ႔ တကၠသုိလ္ေတြမွာရွိတဲ့ စီမံအုပ္ခ်ဳပ္တာဝန္နဲ႔ ပညာေရးလုပ္ငန္းႏွစ္ခုကုိ ခြဲထုတ္ဖုိ႔လုိအပ္ပါတယ္။ တကၠသုိလ္တစ္ခုကုိ စီမံအုပ္ခ်ဳပ္မႈဟာ သီးျခားအထူးျပဳရမယ့္ အလုပ္ျဖစ္ပါတယ္။ ပါေမာကၡျဖစ္တာနဲ႔ စီမံအုပ္ခ်ဳပ္မႈလုပ္ငန္း လုပ္ႏုိင္လိမ့္မယ္လုိ႔ တြက္ခ်က္လုိ႔မျဖစ္ပါဘူး။ ဒါေၾကာင့္ကုိယ္ပုိင္အုပ္ခ်ဳပ္ႏုိင္တဲ့ တကၠသုိလ္ေတြျဖစ္ဖုိ႔ အခုလုိ လုိင္းႏွစ္လိုင္းခြဲၿပီး ပညာေရးဆုိင္ရာက တစ္ဖက္၊ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးဆုိင္ရာကတစ္ဖက္ ခြဲျခားသြားဖုိ႔လုိအပ္ပါတယ္။

တကၠသုိလ္တစ္ခုလုံးကုိ စီမံတဲ့ေနရာမွာလည္း အဖြဲ႕အစည္းတစ္ရပ္အေနနဲ႔ တကၠသုိလ္ဗဟုိေကာင္စီဆုိတာ ရွိပါတယ္။ ပါေမာကၡေတြ၊ ပညာရွင္ေတြ၊ ႏုိင္ငံဝန္ထမ္းေတြ စုစည္းဖြဲ႕စည္းထားတာျဖစ္ပါတယ္။

ကြၽန္ေတာ္တုိ႔ႏိုင္ငံမွာ တကၠသုိလ္မ်ားကုိ စီမံအုပ္ခ်ဳပ္ဖုိ႔ အဆင့္ျမင့္ပညာဦးစီးဌာနဆိုၿပီး ေအာက္ျမန္မာျပည္၊ အထက္ျမန္မာျပည္မွာ ဖြဲ႕စည္းထားပါတယ္။ ဒီ ဦးစီးဌာနေတြဟာ အုပ္ခ်ဳပ္မႈအလႊာတစ္ရပ္အျဖစ္ ရပ္တည္ေနပါတယ္။ ကုိယ္ပိုင္လြတ္လပ္စြာ ရပ္တည္ႏုိင္ဖုိ႔ အုပ္ခ်ဳပ္မႈအလႊာေတြကုိ တတ္ႏုိင္သမွ် ေလွ်ာ႕ခ်ဖုိ႔လုိအပ္ပါလိမ့္မယ္။ ကြၽန္ေတာ္တုိ႔ ႏိုင္ငံရဲ႕ တကၠသုိလ္ပညာေရးစနစ္မွာ ဝန္ႀကီးဌာနအလုိက္ တကၠသုိလ္ေတြ ဖြဲ႕စည္းထားတာျဖစ္တယ္။

ေခတ္တစ္ေခတ္အေနအထားအရ ေဆာင္႐ြက္ခဲ့ၿပီး လက္ရွိအခ်ိန္မွာ ဝန္ႀကီးဌာန ၁၀-ခုေက်ာ္မွာ သီးျခားတကၠသုိလ္ေတြ ဖြင့္လွစ္တည္ေထာင္ေနတာ ျဖစ္ပါတယ္။ လြတ္လပ္စြာရပ္တည္တဲ့့ တကၠသုိလ္မ်ား ေပၚေပါက္လာဖုိ႔ ဒီအေျခအေနကို ျပန္လည္သုံးသပ္ဖုိ႔ လုိအပ္လိမ့္မယ္လုိ႔ ယူဆမိပါတယ္။

လြတ္လပ္စြာရပ္တည္ႏုိင္ဖုိ႔ တကၠသုိလ္ေတြကုိ (Corporatization) လုိ႔ေခၚတဲ့ သီးျခားရပ္တည္ႏုိင္ေစမယ့္ အဖြ႕ဲအစည္းေတြအျဖစ္ ရပ္တည္ခြင့္ျပဳရမွာျဖစ္ပါတယ္။ တကၠသုိလ္တစ္ခုဟာ မိမိဝင္ေငြကုိ ကုိယ္တုိင္ရွာေဖြၿပီး ေစ်းကြက္ထဲမွာ ယွဥ္ၿပဳိင္ႏုိင္စြမ္းရွိေအာင္ ေဆာင္႐ြက္ႏိုင္စြမ္းရွိဖုိ႔ လုိပါလိမ့္မယ္။ အခုလုိအဖြဲ႕အစည္း အေျခခံပုံသဏၭာန္ ေျပာင္းလဲလိုက္ရင္ ကုိယ္ပုိင္လြတ္လပ္စြာရပ္တည္တဲ့ တကၠသုိလ္ေတြျဖစ္လာျဖစ္ပါတယ္။ ဝန္ႀကီးဌာနအသီးသီးမွာ လုပ္ငန္းအဖြဲ႕အစည္းေတြကုိ အခု ေျပာင္းလဲမႈေတြ စတင္ေဆာင္႐ြက္လ်က္ရွိပါတယ္။ အခုလုိပဲပညာေရးဌာနမွာရွိတဲ့ တကၠသုိလ္ေတြကုိ Corporatization လုပ္ႏုိင္ရင္ အမ်ားေမွ်ာ္လင့္ေတာင့္တတဲ့ လြတ္လပ္စြာရပ္တည္ႏိုင္မဲ့ တကၠသုိလ္ေပၚေပါက္လာမွာသာ ျဖစ္ပါတယ္။

ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲမႈနဲ႔ပတ္သတ္တဲ့အခါ Stake Holder Consultation လုိ႔ေခၚတဲ့ သက္ဆုိင္သူအားလုံးန႔ဲ တိုင္ပင္ဖုိ႔ အလြန္အေရးႀကီးပါတယ္။ ဒီကိစၥကုိ တာဝန္ရွိတဲ့လူႀကီးကလည္း တုိက္တြန္းပါတယ္။လက္ေတြ႕မွာေတာ့ က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔မလုပ္ျဖစ္ပါဘူး။ မလုပ္ခဲ့လုိ႔လည္း မီဒီယာေတြမွာ အသံေတြ ထြက္လာခဲ့ပါတယ္။
တကၠသုိလ္ေက်ာင္းဆရာမ်ား အဖြဲ႕အစည္းကျပဳလုပ္တဲ့ အစည္းအေဝးတစ္ခုကုိသြားၿပီး ကြၽန္ေတာ္စာတမ္းဖတ္ခဲ့ပါတယ္။ ဒီအသင္းကုိ တကၠသုိလ္က ဆရာ ၊ဆရာမေတြ ဖြဲ႕စည္းထားတာ။သူတုိ႔ရင္ထဲမွာ ေျပာစရာေတြက အမ်ားႀကီးရွိေနတာကုိ သတိျပဳမိတယ္။ ကြၽန္ေတာ့္ကုိလည္း ဝုိင္းေျပာၾကပါတယ္။ ကြၽန္ေတာ္တုိ႔ ႏုိင္ငံရဲ႕ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲမႈမွာ ဒီလုိေစတနာနဲ႔ ပါဝင္လႈပ္ရွားတဲ့သူေတြကုိ စည္းရံုးႏုိင္ဖုိ႔ အထူးလုိအပ္ပါတယ္။ ဒါမွလည္း ၿပီးျပည့္စုံတဲ့ႏုိင္ငံအတြက္ လုိအပ္တဲ့ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲမႈမ်ဳိးျဖစ္ႏိုင္မွာ ျဖစ္တယ္။

အေျခခံစဥ္းစားခ်က္ကေတာ့ တကၠသုိလ္ပညာသင္ၾကားမႈနဲ႔ တကၠသုိလ္ စီမံအုပ္ခ်ဳပ္မႈ။

ဒီႏွစ္ခုဟာ သီးျခား ဦးစားေပးရမယ့္ကိစၥ၊ ထိေရာက္တဲ့ စီမံခန္႔ခြဲမႈလုပ္ျခင္းဟာ တကၠသုိလ္ေတြ ကုိယ္ပုိင္ရပ္တည္ႏိုင္ဖုိ႔ျဖစ္တယ္ ဆုိတာကုိ လက္ခံရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ထိထိေရာက္ေရာက္ စီမံႏိုင္မွ လုိလားတဲ့ ပညာေရးရည္မွန္းခ်က္ေတြ ျပည့္မီမွာ ျဖစ္ပါတယ္။